Planina Zlatibor

Zlatibor, planina i park prirode u zapadnoj Srbiji, je jedno od najpoznatijih zimovališta, letovališta i klimatskih lečilišta u našoj zemlji. Prostire se na oko 1.000 kilometara kvadratnih, dugačak je 55 kilometara i dostiže širinu do 20 kilometara. Zlatibor se pruža u pravcu severozapad – jugoistok. Najviši vrh ove planine je Tornik sa 1.496 metara nadmorske visine.

Zlatibor se nalazi na severnom delu oblasti Stari Vlah, granične oblasti između Raške, Hercegovine i Polimlja. Obuhvata predele tri opštine Republike Srbije: Čajetinu, severni deo opštine Užice i manji deo opštine Nova Varoš. Admininstrativni centar Zlatibora je naselje Čajetina. Južna i istočna granica Zlatibora su reke Uvac i Veliki Rzav, dok se na zapadu graniči sa Bosnom i Hercegovinom. Na ovoj planini se nalazi najrazvijeniji tip razbijenih sela, koja zauzimaju velike teritorije. Preko Zlatibora prelazi mnogo magistralnih puteva i pruga od kojih je najznačajnija pruga Beograd – Bar. Najbliži veći grad je Užice.

Zlatibor je talasasta visoravan i pripada Dinarskim planinama. Prosečna nadmorska visina iznosi oko 1.000 metara. Najviši vrhovi Zlatibora su: Tornik (1,496 mnv), Brijač (1.440 mnv), Gigota (1.422 mnv), Čuker (1.359mnv). Južni deo Zlatibora je najviši. Najveća polja su: Braneško polje, Markovo polje, Rasničko polje, Sjeniško polje i Rožanjsko polje. Zlatiborska brda su kupastog oblika i veoma strmo se spuštaju i uzdižu. Zbog toga ima dosta tesnih klisura.

Skoro čitavo zlatiborsko tlo čine serpentine. Zlatibor obiluje magnezijumom, koji se eksploatiše. Na Zlatiboru postoje 142 speleološka objekta: 44 jame i 98 pećina. Najveće pećine su Rakovička, Mumlava i Stopića pećina.

Kako je planina dobila ime?

Ime Zlatibor, prvi put se zvanično pominje prilikom nove administrativne podele Srbije 1885. godine. U srednjem veku, ovaj kraj se nalazio u okviru župe Rujno, administrativne oblasti Raške, pa je i sam Zlatibor nosio to ime. U osamnaestom veku, sve češće počinje da se spominje ime Zlatibor. Postoje 3 predanja o nastanku ovog imena. Ono što je očigledno, jeste da je ovo ime nastalo spajanjem reči zlato i bor, ali još uvek se ne zna na koji način.

– Prvo predanje govori da je ime Zlatibor nastalo zahvaljujući zlatnim bojama njegovih pašnjaka, mada, zlatiborski pašnjaci nisu toliko stari i ovo predanje ne objašnjava reč „bor“ u ovom imenu.
– Drugo predanje nam kaže da su doseljenici iz Crne Gore i Hercegovine hvalili planinu zbog velikog bogatstva borove šume, govoreći, „Zlatan je to bor“.
– Treće, verovatno i najtačnije predanje, nam kaže da je planina dobila ime po jednoj veoma retkoj vrsti belog bora, takozvanog zlatnog bora.

Sve reke Zlatibora pripadaju crnomorskom slivu. Prirodna jezera na Zlatiboru ne postoje, ali je izgrađeno mnogo veštačkih, zarad turizma i snabdevanja vodom. Voda sa zlatiborskih mineralnih izvora je lekovita i pomaže kod očnih i kožnih oboljenja. Najpoznatiji izvori su: Bele vode u Mokroj Gori, banja Vala u Rožanstvu i spomen česma na Oku.
Zlatibor ima subalpsku klimu. Prosečna godišnja temperatura iznosi oko 7,5 stepeni. Najhladnije je u januaru, a najtoplije u avgustu. Zlatiborska klima je povoljna za lečenje bronhijalne astme i drugih alergijskih oboljenja.

Zlatibor ima veoma bujnu vegetaciju. Livade su najrasprostranjenije na ovoj planini, sa čak 120 različitih vrsta trava, od kojih mnoge imaju lekovita svojstva. Do 600m nadmorske visine zastupljene su listopadne vrste, a nakon 600m dominiraju četinari. Zlatibor je nekada sav bio obrastao šumom, ali se sve to promenilo intenzivnom sečom u prošlosti.

Životinjski svet planine je takođe raznovrstan. „Zlatiborska hajka na vuka“, odnosno godišnje istrebljivanje vukova zbog njihovog velikog broja, je postala tradicija. Lisica, zec, jarebica i veverica su uobičajena pojava, čak i u blizini naseljenih mesta. Zlatibor je jedino mesto na kom se još uvek mogu videti beloglavi sup i orao krstaš, dve vrste koje su na rubu izumiranja.