Zlatar jedna je od najposećenijih planina u Srbiji. Pored velikog broja prirodnih lepota, zdravog vazduha, flore i faune, Zlatar poseduje i veliki broj građevina koje su vredne pažnje i posete. U ovom tekstu ćemo govoriti o verskim objektima. Na planini se nalaze 3 manastira, 4 crkve, ali i jedna džamija.
Manastir Dubnica
Manastir Dubnica se nalazi u selu Božetići na obroncima planine Javor. Dubnica je manastir lepe arhitekture i zagonetne istorije sa briljantno klesanim portalima, rozetama, prozorima i oltarskim nišama, koji su morali imati dugo trajanje i kraljevsko poreklo.
Najnoviji trag upućuje na prve decenije XV veka, preciznije na epohu oblasnih gospodara, kada je manastir Dubnica podignut na temeljima neke starije građevine. To je vreme kada su u Srbiji i Bosni velikaši i župani obnavljali utvrđene gradove. Međutim, od ostataka crkve manastira Dubnica i konaka iz tog perioda danas se malo šta može raspoznati. Na jedinom i već ispranom ostatku freske, na dovratniku portala naosa, tri od četiri slovna broja škrto svedoče da je Manastir Dubnica građen i živopisan 1422. godine. Posle više od dva veka, manastir Dubnica je doživeo svoj najveći uspon. Bilo je to u vremenu kada se na tronu raških mitropolita i kasnije pećkog patrijarha, nalazio Gavrilo Rajić – Rašković, jedan od najznamenitijih predstavnika poznate loze, kneževa Raškovića. Arsenije Čarnojević je, tumače pripovedači i hroničari, poslednju zimu pred Veliku Seobu proveo u Dubnici, bezbedan i siguran do proleća 1690. godine, kada je sa narodom i sveštenstvom prešao Savu i Dunav. Sa njima se selio i veliki broj žitelja Starog Vlaha i Polimlja, na čelu sa kneževima Raškovićima. Turci su zato manastir Dubnicu spalili do temelja. Manastir Dubnica je u tami vekova bio neugasivo kandilo između Javora i Uvca, tapija nemanjićke zemlje. Narod se u turskom ropstvu okupljao u potaji oko manastira Dubnice, krišom krštavao i venčavao. Gorele su sveće za žive i mrtve, prizivan Bog da vrati žive sa ratišta, da izagna osvajača, da podari novorođenče, da oprosti grehe.
Crkvu Svete Trojice manastira Dubnice krasi ikonostas, rad drvorezbara Miroslava Trbusića iz Кragujevca i ikone, rad ikonopisca Ivana Кovalčeka iz Novog Sada, koje je manastiru svojim prilozima darovao narod ovog kraja. Manastir Dubnica sada živi neki novi život na starovlaškoj visoravni. Osim beloglavih supova, koji je sa kricima nadleću i čuvaju, dolaze i turisti, kao i putnici namernici i sa radošću upoznaju ovu tajanstvenu duhovnu svetinju.
Manastir Sv. Kozme i Damjana
Na najlepšem delu Zlatara, na Vodenoj Poljani (1440 metara nadmorske visine), desetak kilometara od Nove Varoši, na putu prema Sjenici, okružena visokim četinarskim šumama izgrađena je crkva Svetih besrebrenika Кozme i Damjana, danas metoh manastira Mileševe. Od najvišeg vrha Zlatara (Velika krševa 1627m) udaljen je svega 2km, pa je prilikom posete idealno spojiti ove dve lepote, lepotu prirode i lepotu svetinje…
Hram je osveštan 14. jula 2007. godine. Ovu, po arhitektonskoj zamisli jedinstvenu bogomolju izgradili su najbolji neimari ovog kraja. Rađena je po uzoru na drevne kamene bogomolje raške graditeljske škole.
Ova duhovna oaza na Zlataru je namenjena putnicima namernicima, umetnicima i turistima koji traže mir i lek za dušu u zlatarskim šumama. Zemljište za crkvu darivalo je preduzeće Srbija šume, a zvono je poklonio prof. dr Mirko Vasiljević, dekan Pravnog fakulteta u Beogradu, koji je rođen u selu Pravoševa nedaleko od Vodene Poljane.
Pored crkve podignut je divan konak za prijem i boravak gostiju u istom stilu – od drveta – kao i hram.
Manastir Svetog Joakima i Ane
Nalazi se u selu Rutošima, zaseoku Rebelj i poznatija je u narodu ovoga kraja kao crkva Janja u starome Vlahu. To je građevina skromnih dimenzija koja je u jednom vremenu bila i ženski manastir. Poput mnogih drugih crkava i manastira u kolektivnoj svesti naroda ovoga kraja to je svetilište koje je posvećeno mitskoj čudotvorci Janji, čiju je slavu više od drugih proročica, pronela epska pesma. U slučaju ove male crkve u dolini reke Uvca neki toponimi daju povoda osnovanosti ove identifikacije, tako se jedna stena nedaleko od mesta gde je crkva živela zove Janjina stena, a vir na Uvcu ispod manastira zove se i danas Janjin vir.
Crkva Janja (manastir Sv. Joakima i Ane) pripada grupi malih grobljanskih hramova koji su podizani s kraja XVI i u prvoj polovini XVII veka u okolini Raške, Novog Pazara i Nove Varoši. Zidina je od lokalnog belog kamena i sige i posle rušenja s kraja XVII veka do kraja prošlog, bila je obrasla u šumu i šiprag i nije nikada obnavljana. Narodni muzej iz Užica započeo je 1993. godine, istraživačke radove na lokalitetu crkve Janje u Rutošima, kada je lokalitet natkriven i privremeno zaštićen od 2009. do 2011. godine, zaslugom i angažovanjem Mileševske eparhije obnovljena je crkva Janja u selu Rutošima koja je postala manastir i novim osvećenjem posvećena je Svetom Joakimu i Svetoj Ani.
Crkva brvnara u Radijevićima
Predanje kaže da je bogomolju u Radijevićima, posvećenu Pokrovu presvete Bogorodice, u obliku starovlaške kuće, sa kamenom apsidom i podrumom pod polovinom donje strane kuće, 1808. godine, krišom od Turaka, na proplanku Zlatara sagradio sveštenik Vasilije Purić, rodonačelnik loze koja je dala osam služitelja oltara.
Vukoman Šalipurović u knjizi „Prilozi za istoriju građevinarstva u srednjem Polimlju u XIX veku“ tvrdi da je sadašnja crkva podignuta „na temelju trošne građevine 1870. godine uz pomoć Кneževine Srbije od 50 dukata ćesarskih“.
Pet ikona iz radijevačke crkve, koje je početkom osme decenije XVII veka slikao Andrija Raičević, spadaju među najstarija i najvrednija ikonopisna dela koja su do danas očuvana u crkvama brvnarama Srbije – tvrdi u knjizi „Molitva u gori“ Radomir Stanić. U crkvi brvnari su i jedan diskos i putir iz XVII i XVIII veka.
U njoj se nalaze ikone: Isus Hristos Pantokrator, Sveti arhanđel Mihailo, Bogorodica sa detetom i Sveti Petar i Sveti Pavle.
Pod zaštitom je države kao spomenik od izuzetnog značaja.
Crkva u Kućanima
Nalazi se na ograncima Murtenice, u mestu Peti. To je najstarija crkva brvnara u ovom kraju i stavljena je pod zaštitu države kao spomenik od izuzetog značaja. Podignuta je uz pomoć mitropolita Mihaila 1832. godine, na mestu ranije postojeće crkve. Crkva je posvećena rođenju Presvete Bogorodice.
Crkva brvnara u Peti, u Кućanima, nije samo kulturno – istorijsko blago, već duhovni stožer i uporište. Gde god da gorštaci iz srca Murtenice odlaze, njoj se vraćaju. Okuplja ih za Božić i Vaskrs, za slave i sabore, uvek ih prima u zagrljaj pomirenja i praštanja, ona je motiv da se slože, ujedine, sve izdrže.
Podignuta u bespuću planine, minijaturna crkva u Peti je, prenosi legenda, za noć preneta na skrovito mesto u vreme kad su porobljenom narodu iskonski nagon za samoodržanje i vera u Boga bili jedina nada. Ona čuva carske dveri slikane rukom Simeona Lazovića 1870. godine, a u više navrata je prekrivana šindrom.
Crkva Svete Trojice
Crkva Svete Trojice u Novoj Varoši građena je između 1857. i 1869. godine. Jednobrodna je građevina sa osnovom pravougaonika i polukružnom oltarskom apsidom. Crkva je podignuta sredstvima tadašnje crkveno – školske Opštine Nova Varoš i “prilozima od pisanija seljaka i građana”. Za izgradnju hrama tadašnje turske vlasti dale su 10 hiljada groša. Nažalost, 1870. godine, kube na hramu se srušilo pa je ponovo podignuto 1873. godine kada je crkva i osveštana. Unutrašnjost hrama nije živopisana, ali ikone na oltarskoj pregradi (ikonostasu) potiču iz vremena podizanja crkve.
U temeljima kamene crkve bilo je ostataka rimske građevine koji su uzidani u temelj. Nalazi se u centru Nove Varoši.
Crkva u Štitkovu
Crkva u Štitkovu je podignuta na mestu gde je bio manastir koji je podigao patrijarh Gavrilo Rašković, iz poznate kneževske porodice Rašković. Manastir je podignut 1655. godine, a porušen je 1813. godine od strane Turaka kada je starovlaški knez Maksim Rašković iz Štitkova prišao ustanicima i digao Stari Vlah na bunu.
Na ruševinama manastira podignuta je 1867. godine današnja crkva u Štitkovu. To je jednobrodna građevina sa dve bočne kapele i oltarskom apsidom. Nije živopisana. Ikonostas su radili majstori Debrani, a ikone su rad Lazovića iz Bijelog Polja. Crkva se nalazi neposredno uz reku Tisovicu. Zajedno sa tipskim kućama ovog kraja je pod zaštitom države i predstavlja deo etno sela od izuzetne vrednosti.
Džamija
Džamija u Novoj Varoši sagrađena je u vremenu od 1887. do 1894. godine, na ruševinama stare džamije koju je početkom 16. veka podigao Pervan-beg. Zidana je od lomljenog kamena. Prvobitno je bila prekrivena šindrom, a zatim, crepom. Do Drugog svetskog rata imala je drveni minaret koji je kasnije zamenjen onim od klesanog kamena. Iznad ulaznih vrata postavljena je livena ploča posvećena dobrotvoru džamije Mahmut-begu Bajroviću, čuvenom bogatašu iz Pljevalja. Džamija se nalazi u centru grada.
Ukoliko želite da pročitate još mnogo zanimljivih tekstova o drugim mestima u Srbiji, kliknite ovde.
Izvor, koji smo koristili za stvaranje ovog teksta: zlatar.org.rs
