Na Fruškoj gori je izgrađeno 35 pravoslavnih manastira, od kojih je sačuvano 17, dok su dva manastira nastala u skorije vreme. Po istorijskim podacima većina manastira je nastala u periodu od XV do XVIII veka. Svi manastiri su smešteni na području od 50 km dužine i 10 km širine, izuzev manastira Fenek koji se svrstava u fruškogorske manastire. U blizini manastira obično se nalaze izvor i manastirsko naselje – prnjavor.
Manastiri na Fruškoj gori su:
1. Manastir Krušedol
Na južnim padinama Fruške gore, blizu varošice Irig, nalazi se manastir Krušedol. Okružen parkom i stablima kestenova, dvorište ove svetinje krasi i jedan mali đeram. Hram je okružen sa sve četiri strane konacima i unutrašnjost dvorišta je ukrašena mnoštvom raznobojnog cveća i arhaičnim detaljima.
Ovaj manastir je bio zadužbina Brankovića, poslednjih despota u Sremu. Hram je posvećen Blagovestima Presvete Bogorodice. Smatra se da je izgradnju manastira započeo despot Đorđe Branković (monah Maksim) početkom XVI veka i da je trajala 50 godina.
Zbog bogate istorijske riznice, čuvenog ikonostasa i mnogih relikvija, ovo je bio jedan od najznačajnijih srpskih manastira. Danas manastir privlači pažnju i kao mauzolej – pored moštiju svetih Brankovića, tu počivaju i mošti patrijarha Arsenija III Čarnojevića, kneginje Ljubice Obrenović, kralja Milana Obrenovića i mnogih drugih.
2. Manastir Petkovica
Na jugozapadnom delu Fruške gore u tihoj udolini uz potok Remeta, u blizini sela Šišatovac, nalazi se ženski manastir Petkovica sa Crkvom Svete Petke. Po nekim predanjima, ovaj manastir je podigla Jelena Štiljanović, udovica poslednjeg srpskog despota Stefana Štiljanovića, čija je zadužbina bila manastir Kuveždin.
U prošlosti je manastir više puta razaran, a tokom Drugog svetskog rata je stradao ikonostas, da bi 50-ih godina otpočela obnova. Crkva je u većoj meri zadržala prvobitni izgled, a izgrađena je u maloj disproporciji, što daje poseban šarm ovoj građevini. Sve što se može sagledati sa ovog mesta nekada je pripadalo manastiru. Njegovoj lepoti još doprinose i rustični kameni bunar, ozidani izvor čiste pijaće vode i ribnjak u dolini. Sve je to ispreplitano zelenim travnjacima, cvećem i drvećem i predstavlja jedan skladan prizor.
3. Manastir Mala Remeta
Na južnim obroncima Fruške gore u blizini mesta Mala Remeta nalazi se istoimeni ženski manastir. Nazivaju ga još i Remetsko ili Remetica. Smešten u potočnoj dolini, okružen bagremovom šumom, manastir je, po predanju, osnovao kralj Dragutin Nemanjić i posvećen je prazniku Bogorodičin pokrov. Ono što je karakteristično za manastirsku crkvicu je to da je građena bez baroknih uticaja, tako da predstavlja primer srpsko-vizantijskog stila arhitekture. Manastir je nekoliko puta obnavljan, a sama crkva nikada nije imala zvonik. Danas on postoji i nalazi se tik uz nju, a napravljen od drvenih stubova prekrivenih limenim krovom. U toku Drugog svetskog rata crkva nije stradala, mada su konaci spaljeni.
4. Manastir Privina glava
Na zapadnom delu Fruške gore, na svega pet kilometara od Šida, smešten je ženski manastir Privina glava sa crkvom posvećenom Svetim arhanđelima Mihailu i Gavrilu.
Ovaj manastirski kompleks čine devet raznorodnih objekata okruženih visokim zidinama, od kojih je većina izgrađena u poslednjih 20 godina, a u neposrednoj blizini se nalaze potok i izvor Istočnik posvećen Presvetoj Bogorodici.
Za nastanak ovog manastira se vezuju dve legende. Jedna legenda govori da ga je podigao u XV veku despot Vuk Branković i da je tada graditeljima data izvesna suma novca za njegovu gradnju, ali pošto su oni pobegli, kao lopovi bivaju ubijeni na tom mestu i od tada i potiče naziv Privina glava, tj. „prebijena glava”. Sa više verovatnoće se može govoriti o nastanku manastira po drugoj legendi. Ona je u vezi sa zemljoposednikom Privom koji je podigao crkvu u XII veku, a na temeljima bogomolje despot Jovan Branković je u XV veku podigao crkvu. Minhenski psaltir, jedna od najznačajnijih i najraskošnijih srpskih knjiga iz srednjeg veka, čuvana je u manastirskoj riznici sve do XVII, kada ga je jedan bavarski oficir u toku Velikog bečkog rata uzeo i preneo u Bavarsku, gde se i danas nalazi.
5. Manastir Vrdnik
U mestu Vrdnik, poznatom banjskom centru na južnim padinama Fruške gore, nalazi se manastir Vrdnik. Ovo je jedini fruškogorski manastir koji se nalazi u naseljenom mestu. Smatra se da je podignut tokom XVI veka. O njemu se malo toga znalo sve dok ga nisu naselili monasi manastira Ravanica bežeći pred Turcima tokom Velike seobe Srba. Sagradili su crkvu i posvetili je Vaznesenju Hristovom, i od tada ovaj manastir nazivaju i Mala Ravanica. Sa sobom su doneli mošti kneza Lazara koje su tu ležale sve do 1942, kada su bile prenete u Sabornu crkvu u Beogradu i tek 1989. vraćene u svoju zadužbinu. Danas se o manastiru staraju monahinje, a konaci manastira su ubrajaju u jedne od najlepših na Fruškoj gori.
6. Manastir Kuvedžin
Na jugozapadnom delu Fruške gore, u blizini mesta Divoš, nalazi se muški manastir Kuveždin. Smešten je u uzanoj dolini i okružen sa tri brdašca obrasla retkom šumom, u otvorenom delu prema selu na kome se nalaze manastirsko imanje i bašta.
Ovaj izrazito monumentalni manastir imao je bogatu riznicu i velike zemljoposede, a pod upravom Kuveždina bili su i obližnji manastiri Divša i Petkovica. Prema predanjima, manastir je u XVI veku osnovao poslednji srpski despot Stefan Štiljanović, a manastir je posvećen Svetom Savi i njegovom ocu Stefanu Nemanji.
Manastirski kompleks čini crkva sa zvonikom okružena sa tri strane spratnim konacima, a na četvrtoj je podignut zaštitni zid. Na brdašcetu iznad manastira nalaze se groblje i mala kapela.
7. Manastir Grgeteg
Ovaj ženski manastir je smešten povrh istoimenog mesta uz gustu fruškogorsku šumu. Legenda kaže da je manastir Grgeteg sa Crkvom Svetog Nikole osnovao Zmaj Ognjeni Vuk za svog slepog oca još u XV veku. Stara kamena crkva je u XVIII veku zamenjena baroknom građevinom.
Pored ikonostasa koji je 1902. godine naslikao Uroš Predić, u hrаmu se nаlаzi ikonа Trojeručicа, te mаnаstir pohode mnogobrojni hodočаsnici.
Nekada je ovaj manastir bio dobrostojeći sa četiri mlina, devet vodenica i 200 jutara zemlje pod oranicama, vinogradima i livadama. U sklopu manastirskog kompleksa, istočno od manastirske kapije u Kalin potoku, nalazi se geološko-paleontološko nalazište od velikog značaja.
8. Manastir Vranjaš
U prelepom ambijentu u uvali između sela Grgurevci i Manđelos 2011. godine postavljeni su temelji najmlađem fruškogorskom manastiru koji je posvećen Svetom Vasiliju Ostroškom. Prelepa drvena crkva izgrađena od norveškog belog bora i čamovine i svojom arhitekturom odudara od ostalih fruškogorskih manastirskih crkvi, što ga čini posebnim. Crkva je napravljena iznad izvora, a konaci oko manastira su i dalje u izgradnji.
9. Manastir Šišatovac
Manastir Šišatovac se nalazi u istoimenom mestu, na južnim padinama zapadnog dela Fruške gore. U blizini se nalazi i izvor čiste pijaće vode na potočiću Remeta, koji nosi naziv po crkvici koju su na tom mestu zatekli monasi iz manastira Žiča bežeći od Turaka 1520. godine. Nastanak ovog manastira se zasigurno veže za taj događaj, jer su monasi tu malu crkvu posvećenu Svetom Nikoli srušili i podigli novu posvećenu rođenju Bogorodice. Od tada je više puta rušena i obnavljana, da bi svoj konačni izgled dobila u drugoj polovini XVIII veka.
Ono što prvo privlači kod ove građevine jeste njena veličina koja je dodatno istaknuta pokraj okolnih seoskih kuća. Manastirski kompleks čine jednostrani spratni konak, manastirska crkva i kapela pored groblja smeštena na brdašcetu. Dvorište manastira, prekriveno travnjacima, živom ogradom u obliku lavirinta, prošaranim raznim vrstama drveća, cveća i žbunja, svojim skladom i uređenošću očaraće svakog posetioca.
10. Manastir Velika Remeta
Na krajnjem istočnom delu Fruške gore, svega nekoliko stotina metara od izvorišta potoka Šelovrenca, nalazi se manastir Velika Remeta. Prema predanju, osnovao ga je kralj Dragutin krajem XIII veka, a u zvaničnim istorijskim spisima se prvi put pominje u XVI veku. Manastir je muški i posvećen je Svetom Dimitriju. Sa sve četiri strane okružen je konacima, a u središtu se izdiže najviši zvonik u Sremu visine 38,6 metara.
Kad kročite na manastirski posed, očaraće vas rajski vrt igumana Stefana. Odmah sa leve strane se nalazi malo etno-selo sa nekoliko brvnara i letnjikovac koji su tu napravljeni za sve ljude koji žele da roštiljaju i uživaju u prirodi. Sa desne strane manastira je izgrađena i replika Vitlejemske pećine i brda Sion sa kapelom. Tu se još nalazi i izvor Ubavac, koji je čuven po vodi koja bistri vid. Zbog svega toga ovaj skriveni manastir u dolini daleko od puteva danas posećuje sve više ljudi koji žele da uživaju u prirodi.
11. Manastir Jazak
Manastir Jazak je smešten između dva brda na obroncima Fruške gore nedaleko od istoimenog mesta. Neki kažu da je naziv dobio zato što se nalazi u jazbini, odnosno između dva brda, dok drugi kažu da reč ima arapsko poreklo. Stari Jazak je manastir koji je, po predanju, podigao despot Jovan Branković krajem XV veka.
Tokom Velike seobe Srba mošti Uroša Nejakog prenete su iz Nerodimlja u stari Jazak. Zahvaljujući ovom činu, manastir je počeo da uživa veliki ugled, što je doprinelo i građenju novog i većeg manastira u XVIII veku, i to ga čini „najmlađim” na Fruškoj gori. Posvećen je Svetoj Trojici. Barok i blagi uticaji islamske arhitekture na fasadi su učinili ovaj manastir svojevrsnim na Fruškoj gori. Pored arhitekture, manastir krasi i bogati ikonostas.
Više puta su mošti cara Uroša premeštane iz Jaska, da bi 2001. godine bile ponovo vraćene. Tu je i deo moštiju Svete Anastasije Rimljanke. U dvorištu manastira se nalazi izvor koji je posvećen istoimenoj svetici.
12. Manastir Đipša
Manastir Đipša je ženski manastir – u narodu je poznat i kao manastir Divša. Smešten je na južnim padinama zapadnog dela Fruške gore, u prelepoj dolini obrasloj gustom šumom. Po nekim predanjima, ovaj manastir je podigao despot Jovan Branković krajem XV veka sa manastirskom crkvom posvećenom Svetom Nikoli.
Zbog svog geografskog položaja i i velike udaljenosti od naseljenih mesta, ovo je oduvek bio siromašan manastir, stoga nikada nije posebno ni privlačio pažnju Turaka. Početkom XVIII veka pao je pod upravu manastira Kuveždin od koga je udaljen pet kilometara, i godinama nakon toga pokušavao je da povrati samostalnost koju je stekao tek 1923. godine. Po nekim tvrdnjama, ova dva manastira su mogla da padnu pod upravu Hilandara, ali to nisu dozvolili lokalni seljaci.
13. Manastir Beočin
Manastir Beočin je ženski manastir posvećen Vaznesenju Hristovom i nalazi se nadomak sela Beočin, na severnoj strani Fruške gore, između dva brega obrasla gustom šumom. Vreme njegovog nastanka nije tačno utvrđeno, ali se pominje u nekim zapisima još iz XVI veka.
U manastiru se nalaze mošti vladike Varnave Nastića, najmlađeg srpskog prosvetitelja. Ovaj manastir krasi Ljuti potok i park koji su Francuzi zasadili pre 150 godina. Tada je došla grupa baštovana koja je uređivala Versajski park i tu napravila malu njegovu kopiju sa fontanom i bazenom u sredini.
14. Manastir Novo Hopovo
Nedaleko od mesta Irig, na samom obodu šume, smešten je manastir Novo Hopovo. Veruje se da ga je osnovao Đurađ Branković početkom XVI veka sa crkvom posvećenom Svetom Nikoli i da je to bila njegova prva zadužbina. Zbog natpisa koji stoji iznad ulaza u crkvu, jedno vreme se verovalo da je nastala 1576. godine, ali je zatim ustanovljeno da je te godine izgrađena današnja crkva na mestu stare.
Zbog svoje arhitekture i istorije bogate kulturnim i verskim događajima, jedan je od najznačajnijih srpskih manastira. Manastir je bio i prosvetni centar tokom više vekova i zabeleženo je da su Srbi iz Beograda dolazili u ovaj manastir da uče da čitaju i pišu. Dositej Obradović se ovde zamonašio i boravio oko tri godine.
15. Manastir Staro Hopovo
Na oko dva kilometra od manastira Novo Hopovo, izolovan i okružen borovom šumom, nalazi se muški manastir Staro Hopovo, zasigurno jedan od najmanjih na Fruškoj gori. Često se naziva i Stari manastir. Krajem XV i početkom XVI veka despot Đorđe Branković podiže manastir i gradi crkvu posvećenu Svetom Nikoli.
Od te stare crkve, koja je bila sagrađena od drveta i pokrivena crepom, nije ostalo gotovo ništa. Pošto je stradala pod udarom zemljotresa, sredinom XVIII veka, umesto nje niče današnja crkva posvećena Svetom Pantelejmonu.
16. Manastir Rakovac
Ovaj ženski manastir je smešten u podnožju severnog dela Fruške gore, odmah uz Rakovački potok, a neposredno pored glavnog puta koji vodi kroz Rakovac. Posvećen je Svetom Kuzmi i Damjanu, a po predanju, podigao ga je izvesni Raka, komornik despota Jovana Brankovića, krajem XV veka na mestu gde je ubio jelena.
Renovirani masivni konaci koji opasuju manastir kao da skrivaju ovaj mali nadasve šarmantni manastir od prolaznika. Kako je manastir tokom svoje istorije više puta razaran i pljačkan od Turaka, Austrougara i Nemaca, tako se i arhitektura manastira menjala.
17. Manastir Berkasovo
Manastir u Berkasovu, selu u opštini Šid, posvećen Svetoj Petki Trnovskoj, najzapadniji je fruškogorski manastir. Hram Svete Petke proglašen je manastirom 8. avgusta 2008. godine, na dan crkvene slave. Manastir je ženski.
Današnja Crkva Svete Petke nastala je u drugoj polovini XIX veka. U krugu manastira se nalazi „lekoviti” izvor, kraj kojeg je svojevremeno podignuta crkva brvnara, tzv. vodica. Prema pisanom izvoru iz 1863. godine, oko brvnare, koja je kasnije izgorela, okupljao se narod pristigao iz raznih krajeva. Uklesani natpis na mramornoj ploči koji potiče od izvesnog Dubrovčanina izlečenog od teške bolesti jedan je od nekoliko natpisa zahvalnosti koji svedoči o lekovitosti ove vode. Utvrđeni grad Berkasovo bio je u posedu Vuka Grgurevića, a kasnije i despota Jovana Brankovića, jednog od ktitora obližnje Privine glave.
18. Manastir Bešenovo
Bešenovački manastir se nalazi u Bešenovačkom Prnjavoru. Smešten je na samom kraju sela, uz šumu kraj potoka Čikoš. Tokom Drugog svetskog rata teško je oštećen, ostao je bez krovne konstrukcije i nekih zidova. S vremenom je cigla odnošena, tako da su od manastira ostali samo temelji.
Kraj manastira je napravljena skromna drvena kapelica pod trista godina starom lipom. Manastir je osnovao srpski kralj Dragutin krajem XIII veka i posvećen je Svetim arhanđelima Mihailu i Gavrilu. Tokom 2013. godine počela je rekonstrukcija manastira.
Nakon što ste se upoznali sa manastirima Fruške gore, pročitajte još i: JEZERA NA FRUŠKOJ GORI
Ukoliko želite da pročitate još tekstove o drugim manastirima u Srbiji, kliknite ovde.
Tekst je sastavljen od informacija sa portala fruskac.net.
